Eskiden pazarlarýn sadece pazar günleri kurulduðunu sanýrdým...Çünkü annemin elinden tutup, arkamýzdan iki tekerlekli pazar arabamýzý sürükleyerek, pazar günleri giderdik hep pazar yerine. Evimize çok uzak olmayan bir noktada kurulan pazar yerine vardýðýmýzda, annem pazarý ilk önce boydan boya bir dolaþýr, en iyi, en ucuz sebze ve meyve hangi tezgahta bulunur onlarý belirler, sonrada geriye doðru yürürken alýþveriþini yapardý. Fiyatý ne kadar uygun olursa olsun, ‘þu kadarý þu kadara olmaz mý ?' diye mutlaka pazarlýk ederdi. Pazar yeri, pazarlýk etmek... çocuk aklý iþte !

Sonralarý, pazarlarýn haftanýn herhangi bir gününde kurulduðunu keþfettim. Mallarýný satabilmek için o pazar senin bu pazar benim dolaþmak zorundaydý pazarcý. Sabahýn köründe kalkýp, onca yol katedip pazar yerine gelip, mallarýný özenle tezgahýna dizip, yaðmur çamur, yaz kýþ demeden satmalýydý mallarýný. Dünyanýn baþka yerlerinde de pazar yerleri gördüm ama bizim pazarlar gibi renklisi, canlýsý yok. Tezgahlarý bu kadar renkli olsa bile pazarcýlarý bizimkiler gibi renkli deðil. Hele Bodrum yarýmadasýnda kurulanlar daha bir güzel. Birþey almak niyetinde olmasanýz da, özenle hazýrlanmýþ rengarenk tezgahlarýn arasýnda dolaþmak bile bir zevk. Kocaman, dipdiri domateslerin arasýnda mis kokan nergisler, orda burda bitiveren yemyeþil ebegümeçleri, yaþlý teyzelerin evlerinde hazýrladýklarý enfes otlu gözlemeler, metrelerce renkli kumaþ, hediyelik eþyalar, oyuncaklar, terlikler...

Ne ararsanýz bulabilirsiniz pazar yerlerinde.

Hemen hemen hergün Bodrum yarýmadasýnýn bir beldesinde kurulmuþ bir pazar vardýr. Her ne kadar her beldenin kendi pazarý olsa da, merkez olarak Bodrum pazarý bilinir. Çevre köylerden gelen müþterileri bile vardýr Bodrum pazarýnýn. Ya diðer iþlerini hallederken pazara da uðrarlar, ya da tam tersi. Perþembe ve Cuma günleri kurulan yiyecek pazarý, garajýn üstünde, Tansaþ'ýn ön kýsmýnda bulunuyor.

Çoðu tezgah belediyenin pazarcýlara saðladýðý 2- 2.5 metrelik metal tezgahlar. Bir kýsým pazarcý da, yerlere serdikleri büyük bez parçalarý üzerinde sergiliyorlar mallarýný. Bodrum yiyecek pazarýna gelen pazarcýlarýn çoðu Milaslý. Bodrumlu olanlarý da var tabi. Sadece Bodrum pazarýna deðil, diðer günler kurulan pazarlara da gidiyor çoðu. Konuþtuðum pazarcýlardan hemen hepsinin günü ayný zamanda, yani sabah ezaný ile baþlýyor. Bütün mallarýný kendilerine ait ya da kiraladýklarý kamyonetlere yükleyip yollara düþüyorlar. Bodrum'a vardýklarýnda ise daha hummalý bir çalýþma baþlýyor; mallarýn arabalardan tezgahlara taþýnmasý, tezgahlarýn kurulmasý ve bütün mallarýn tek tek dizilmesi. Karnýbaharlardan çileklere, bütün mallarýný tek tek, sabýrla diziyorlar tezgahlarýna. Üzeri çamurlu, kumlu olanlar siliniyor bir parça bezle. Belediyeden satýn aldýklarý fiyat etiketlerini de yerleþtirdiktensonra mallarýnýn üzerine, sýcak çaylarýný yudumlarken, ilk müþterilerini karþýlýyorlar güneþin yüzlerini ýlýtmaya baþladýðý saatlerde.

Perþembe pazarýna gelenler, genelde cuma günleri de ayný yerlerinde oluyorlar. Perþembe akþamlarý tezgahlarýn üstleri örtülüp, ertesi güne hazýr býrakýlýyor. Bazýlarý pazarda sabahlýyor, bazýlarý da mallarýný “Allaha emanet” edip geceyi geçirmek için evlerine dönüyorlar.

Bu canlý tezgahlarýn arkasýnda duran insanlarýn dertleri de var elbette. Belki de sorunlarýn arasýnda canlarýný en çok sýkan þey, belediye meclisi tarafýndan belirlenen tezgah kiralarý. Bodrum pazarýnda yiyecek ve giyecek pazarlarý için farklý kiralar var. Yiyecek pazarýnýn bir tezgah için aylýk kirasý 60 milyon civarýnda. Kimine bir tezgah yeterken, kimi de malýnýn miktarýna göre daha fazla yere ihtiyaç duyuyor. Eðer metal tezgah deðil de, yere bez serilmek üzere bir alan kiralayacaklarsa yerin büyüklüðüne göre 15-30 milyon TL. arasýnda bir bedel ödüyor pazarcýlar. Parasý ödenen ayaklý metal tezgahlar hep bir kiþiye ait ve yerleri belli. Fakat yer kiralayanlar, bir süre ortada görünmezlerse yerlerini baþkasýna kaptýrabiliyorlar. Etiketlerini de belediyeden alýyorlar ve etiket baþýna yaklaþýk 5 milyon TL. ödüyorlar. Her kalem mal için farklý etiket lazým tabii. Belediyenin ara sýra ‘vakýf yardýmý' adý altýnda topladýðý paralar da, canlarýný sýkan þeyler arasýnda. Yine de her hafta “belki bugün kâra geçeriz” diye sabahýn köründe düþüyorlar yollara.

Pazar yerinin hemen arkasýnda açýlan kocaman market de cabasý. Ýþleri etkilenmiþ etkilenmesine ama, “taze mal, iyi mal almak isteyenler zaten pazara geliyor” diyorlar. Çoðunun müþterisi belli; oteller, restoranlar. Hatta aralarýnda biri var ki, Ýstanbul'a, organik ürünler kullanan bir restorana (kendi deyimiyle ‘sosyetik restoran' ) bile mal gönderiyormuþ. Mallarýný ya Milas'tan ya Ýzmir'den, buralarda yetiþmeyen þeyleri de halden taze taze getiyorlar tezgahlarýna. Fakat kuru gýda satan pazarcýlarýn etkilendiðinde hem fikirler. Tansaþ'ýn, Gima'nýn, Migros'un indirimleri ile baþa çýkamýyorlarmýþ.

Ya o mis kokulu nergisler, benim dað tepe dolaþýp bulamadýðým rengarenk kýr laleleri, onlar nereden çýkýyor ? Nereden olduðunu söylemeden, tepelerden kendi elleriyle topladýðýný söylüyor yaþlý bir teyze lalelerini. “Eskisi kadar çok yok a gýzým !” diyor, sanki boþuna tepeleri arþýnlamamam ve onun tezgahýnda 1 milyon TL. dan sattýðý laleleri almam için.

Yere serilmiþ bezler üzerinde bir dünya, yemyeþil ot var baþka bir tezgahta. Ýzmir'de yetiþmiþ Girit kökenli bir ailenin kýzý olarak bu otlarýn çoðunu tanýyorum. Yine de bazýlarý yabancý. Ayak üstü otlarýn adlarýný, nerelerde yetiþtiklerini öðreniyorum genç bir pazarcýdan. Bir kaç yemek tarifi verip, hangi otun nasýl hazýrlandýðýný anlatýp “þžu ot þöyle piþirilir, þöyle yenir, þunlara bunlara iyi gelir” diye hiç üþenmeden, bakýþlarýnda sevgiyle dakikalarýný ayýrýyor, belkide hiç alýþveriþ yapmayacak bu kadýna. Baþka bir köþede yere yaydýðý bezlerin üzerinde kendi ürettiði yeþillikleri satan Milas'lý bir pazarcý var. Fiyatlarýnýn belediye tarafýndan belirlenmesinden þikayetçi. Belediyenin belirlediði fiyatýn üzerinde satamýyormuþ mallarýný. Daha ucuza satabilir tabi ama fazlasýna deðil. “Onlar ne bilir ben kaça malediyorum bunlarý” diyor sitemli sitemli.

Ýnsanýn pazar yerinde karný acýkýrsa ne yapar?

Merdivenlerin olduðu yerde tezgah açmýþ, genelde kendi ürünlerini satan, yaþlý teyzelerin otlu gözlemelerinden daha lezzetli bir alternatif var mý?

Salý günleri ayný mekanda, ayný tezgahlar üzerinde giyecek pazarý kuruluyor Bodrum'da. Kimileri kumaþ pazarý diyor buraya. Tezgahlarýnýn üzerine çýkmýþ satýcýlar, mallarýný havaya savurarak, insanlarýn dikkatini çekmeye çalýþýyorlar. Tekstil sektörünün zaten kötü günler yaþadýðý þu dönemde, kendilerinin bile inanamadýðý fiyatlara satýyorlar mallarýný. Diðer pazarlar arasýnda tezgah kirasý en yüksek olan yer yine burasý.

“Bari onun parasýný çýkartalým” diye uðraþýyorlar. Sonra baþka pazarlarda da karþýlaþacaðým bir pazarcý bana “Ýstersen adýmý da yaz. Bu tezgah kiralarý ile bizi yok edecekler” diye yakýnýyor. Sonra yine tezgahýna dönüp müþterileriyle ilgileniyor.

Sýký pazarlýk eden bir kadýndan nasýl kurtulacaðýný düþünüyor.

Yalýkavak pazarý da perþembe günleri kuruluyor. Bodrum'un perþembe pazarýndan daha canlý burasý. Garajýn arka taraflarýnda, ara sokaklarýn birinde boydan boya dizilmiþ tezgahlar. Aþaðý yukarý yürüyen insanlar, saðlýsollu inceliyor tezgahlarý.

Yalýkavak pazarýnda herþeyi bir arada bulabilirsiniz, yani hem yiyecek hem de giyecek.Yiyecek kýsmý pazarcýlarýnýn çoðu, yine belediye tarafýndan hazýrlanmýþ metal tezgahlar üzerinde pazarlýyorlar mallarýný.Görüntü yine ayný; capcanlý.

Plastik kovalardan takýlara, Çin marulundan kuru baklagillere kadar ne ararsanýz var pazar yerinde (Bu arada, Turgutreis'de Çin marulu üretiliyormuþ).

Burada tezgah kiralarýnýn Bodrum'la kýyaslanýnca biraz daha uygun olduðunu öðreniyorum pazarcýlardan. Müþteriler genelde çevrede oturan insanlar. Fiyatlar hemen hemen ayný olduðu için ayný gün kurulan Bodrum pazarýndan ziyade buradan alýþveriþ ediyor Yalýkavak halký. Pazar esnafý ya Bodrum'lu ya da Milas'lý. Aydýn'dan gelip yiyecek veya giyecek satan da var aralarýnda. Pazarcýlarýn problemleri yine ayný, tezgah kiralarý. Çoðu zaman zararla ayrýldýklarýný söylüyorlar pazar yerinden. Yazýn yarýmadaya gelen yerli ve yabancý turistler yüzlerini güldürüyor elbette, ama kýþýn çoðu memnun deðil yaptýklarý iþten. Yerlerini kaybetmemek için sürekli gelmek zorundalar. Herhangi bir sebepten bir süre gelemeseler ya da biraz geç kalsalar bile, yerlerini baþka biri kapabiliyormuþ bazen. Oysa müþterilerinin onlarý kolayca bulabilmesi için hep ayný yerde durmak istiyorlar, haklý olarak.

Cumartesi günleri de Turgutreis pazarý kuruluyor. Burasý da Bodrum pazarýndan sonra belki de en meþhur pazar. Yaz aylarýnda, turistleri turlar düzenleyerek Turgutreis pazarýna götürüyor acentalar. Özellikle giyeceklerin daha uygun fiyattan satýldýðýný söyler herkes. Yiyecek ve giyecekleri bir arada bulabilirsiniz bu pazarda. Geniþ bir meydanda, üzeri kapalý metal tezgahlarda ürünlerini pazarlayan yiyecek satýcýlarýnýn çoðu yine Milas'lý. Bodrum ve Aydýn'lý satýcýlar da var. Kýyafet tezgahlarý bu alanýn etrafýndaki sokaklara yayýlmýþ, hepsi kendi tezgahlarý üzerinde pazarlýyorlar mallarýný. Yaðmur ve/veya güneþten korunmak için kocaman naylonlar, bezler germiþler tezgahlarýnýn üzerine. Kimi müþterilerin dikkatini çekmek için kocaman kartonlara fiyatlarý yazýp bir yandan da baðýrýp duruyor, kimi de tezgahýnýn arkasýnda sessizce oturup müþteri bekliyor. Bunlarýn haricinde taký, oyuncak, mutfak malzemeleri ya da kendi el emeðini satanlar da çok.

Diðer pazarlardan farklý olarak burada sadece tezgahýn boyutuna göre deðil, bulunduðu konuma göre de tezgah kirasý alýnýyor. Eðer tezgah pazarýn kurulduðu ana cadde üzerinde ise daha çok, ara sokaklarda bir yerde ise daha az ödüyorlar. Baþka bir uygulama ise fiyatýn, pazarcýnýn nerede ikamet ettiðine göre deðiþmesi. Eðer Turgutreis belediyesi sýnýrlarý içerisinde oturuyorsa, neredeyse % 50 lik bir indirim yapýlýyor tezgah ücreti üzerinden. Yine diðer pazarlardan farklý olarak burada dikkati çeken þey, yiyecek pazarýnýn olduðu yerde, meydanýn ortasýnda bir metal tabela üzerinde sebze ve meyve fiyatlarýnýn yazýlý olmasý. Alýþveriþe baþlamadan önce, fiyatlar hakkýnda aþaðý yukarý bir fikir sahibi olmanýzý saðlýyor.

Bir baþka köþede kamyonetlerinin arka kýsmýnda kendi tezgahlarý üzerinde, yan yana dizilmiþ kutularýn içinde, marketlerde paketli halde bulunan her þeyin açýk olduðu ürünler satýlýyor. Makarnadan bisküviye, bulgurdan fýndýk fýstýða bir sürü þey dizili bu tezgahlarda. Ortalýkta dolanýp duran baloncuyu görünce heyecanlanan bir çocuk, annesinin eteklerine asýlarak o balonlardan birine sahip olabilmek için çýrpýnýyor. Artýk balonlar sadece yuvarlak deðil, þekil þekil. Herhalde dönüþte alacaklarýna söz veriyor anne ki, çocuk daha fazla ýsrar etmeden annesiyle pazarýn içlerine doðru ilerliyor.

Tabii ki Bodrum yarýmadasýnda kurulan pazarlar bu kadar deðil. Pazar günleri Mumcular ve yeni kurulmaya baþlayan Gümbet pazarý, çarþambalarý Ortakent ve Gümüþlük, diðer bazý günler Türkbükü ve Gölköy pazarlarý da kuruluyor. Onlarýn da en az burada bahsedilenler kadar güzel olduðuna eminim. Onlarý keþfetmek de size kalýyor.

Ýlk baþta pazarlar hakkýnda birþey yazmaya karar verdiðimde, kafamda çok farklý þeyler vardý. Renkli tezgahlarýn arkasýnda renkli hayatlar, renkli hikayeler bulacaðýmý bunlarý renkli resimlerle donatacaðýmý sanýyordum. Sadece resimler düþündüðüm gibi çýktý. Gerisi hep þikayet, moral bozukluðu. Herkesin ortak dert konusu olan tezgahlar belki de tek tek düþünüldüðünde o kadar da pahalý görünmeyebilir insana. Fakat pazarcýlarýn haftanýn hemen hemen hergünü baþka pazarlara katýldýðý düþünülürse yýl içinde ödedikleri toplam para milyarlarý buluyor. Bunun yaný sýra eleman ücretleri, taþýma parasý vs. masraflarýný iyice arttýrýyor. Umarým yaþadýklarý problemler yüzünden, söyledikleri gibi son bulmaz hikayeleri ve sokaklarý, sokak aralarýný renkli tezgahlarý ve taze ürünleri ile doldurmaya devam ederler.