Bodrum'a gelip giderken, kývrýla kývrýla kýyýsýndan geçtiðimiz, bir zamanlar deniz olan Bafa Gölü ve çevresi, ancak mercek altýna aldýðýnýzda görülebilecek doðal zenginlikleri ve tarihi bir dokuya sahip. Olaðanüstü bir doða içinde yüzlerce çeþit kuþlarýyla dünyanýn sayýlý kuþ izleme merkez, Latmos gibi bir uygarlýða ev sahipliði yapmýþ kutsal bir bölge ve bulunmaz bir bitki örtüsü.

Diðer sayfalarýmýzda bu bölgeye farklý yönleriyle göz atacaðýz ama gelin biz önce tarihinden baþlayalým. Günümüzde karayolunun biraz daha güzelleþmesiyle, hýzlarýmýzýn artmasý nedeniyle gözümüzden kaçan bu yörede hemen Bafa Gölü'nün doðu kýyýsýnda yer alan Herakliea, coðrafyacý Strabon tarafýndan hiç önemli sayýlmamýþ. Ancak çaðdaþ arkeolog ve tarihçilerin çalýþmalarý sonucu elde edilen bilgiler kentin geçmiþi hakkýnda bize daha doyurucu bilgiler sunmakta.

Alman aðýrlýklý kaynaklar kentin en geç MÖ 5. yüzyýlda Latmos adý ile kurulduðunu ve o dönemde bugünkü Bafa Gölü Ege Denizinin bir körfezini oluþturduðu için Latmos'un bir liman kenti olduðunu söylüyor. Karya hükümdarý Mauzolos tarafýndan fethedilen ve büyütülen kentin adýnýn herakliea olarak deðiþtirildiðini söyleyen kaynaklar ayrýca Latmos Daðýnýn kutsal olduðu inanýþýndan da bahsediyorlar. Batýda deniz seviyesinden baþlayarak doðuda daðýn yamacýnda beþyüz metreye kadar yükselen kentin görkemli yapýlarýndan ayakta kalanlarý, yapýmcýlarýn ne kadar azimli, yetenekli ve hünerli olduklarýný açýkça sergiliyor. Bugün göle yakýn köyde oturan halkýn geçmiþ hakkýnda bilgisi yok, ama yöreyi gezmeye gelenlere el iþi dantel ve oya iþlemeli baþörtüsü satarak herakliea'nýn tarihi mirasýndan turistik olarak yararlanmayý ekonomik etkinliklerine dahil etmiþler. Herakliea, Kapýkýrý köyü ile içiçe bir yerleþime sahip. Köylüler kimi yerde antik yapýlarýn duvarlarýný kullanmýþlar, muhtemelen taþlarýný da. Agora binasýnýn üzerine çok yakýn bir geçmiþte ilkokul konduruluvermiþ. Okula bakýyorsunuz öylesine bakýmsýz, öylesine rahatsýz edici bir görüntüdeki, acaba terkedilmiþ mi diye düþünüyorsunuz. Antik yapýlardaki özeni günümüzde, üstelik teknolojinin vargücüyle boy gösterdiði günümüzde ne yazýk ki göremiyoruz.

Herakliea insaný ile Kapýkýrý insaný arasýnda sankiyüzyýllar var. þžimdiki insanlar daha geri nedense. Köylüler yeni yeni uyanmýþlar turizm konusunda. Daha köye otobüs girer girmez eline iþlemelerini alan köylü kadýnlarý çevrenizi sarýyor. Köyde heryerde olduðu yarým yamalak yabancý dilde yazýlmýþ, market, otopark, tuvalet gibi laflarý görüyorsunuz. Sonra iþlemeleri satan köylü kadýnýn peþi sýra gidiyorsunuz ve meclis binasýnda çamaþýr yýkayan diðer köylü kadýnlarla karþýlaþýyorsunuz. Çamaþýrlarý defne yapraklý su içinde kaynatýyorlar eski geleneklerine uyarak ama deterjanýn kullanmadan yapamýyorlar. Çamaþýrlar genellikle tarihi taþlarýn üzerinde yýkanýyor. Keza koyunlar ve kümes hayvanlarýda herakliea ile Kapýkýrý'nýn tezatlarý arasýnda yaþýyorlar. Günümüzün insanýyla, eski insanýn yaþamý arasýndaki fark hayli tedirgin ediyor herakliea'da insaný. Birkere meclisleri olduðunu düþünmek bile uçurumun ne kadar büyük olduðunu gösteriyor.

Tepedeki Athena Tapýnaðý kalýntýlarý muhteþem. Öyle ciddi ciddi el sürülmemiþ ve kazý yapýlmamýþ herakliea'da. Kendini gün ýþýðýna çýkaracak birilerini bekliyor olmalý Herkül. Öðle yemeðinin alýndýðý Agora Pansiyon-Restoran'daki iki genç herakliea'yý tanýtmak için seferber olmuþlar. Kendi pansiyonlarý ve Herakliea için broþürler bastýrmýþlar. Fuarlara katýlmýþlar yurtdýþýnda ve gelen turist sayýsýnda hayli artma olmuþ. Geçtiðimiz yýllarda hizmete giren Club Natur Oliva'nýn da çevreye katkýsý çok olmuþ. Alternatif tatil amaçlý otel ve baðlý bulunduðu þirket nedeniyle yurt dýþýnda bastýrýlan kataloglar hayli tanýtýcý olmuþ bölgeyi. Ancak bu denli turistik bir antik kentin, yaþayan insanlar tarafýndan böylesi pis ve düzensiz bir þekilde turiste sunulmasý doðrusu yenilir yutulur cinsten deðil. Broþürler güzel, odalar da güzel kalýnacak ama çevrenin düzensizliði ve bakýmsýzlýðý heryerde karþýmýza çýkýveriyor nedense. Çevrenin bu hali büyük bir hüzün de yaþatýyor turistlere. Kayalar içine ve gölün üzerine yapýlan mezarlar üzerine saatlerce düþünüyoruz. Niye toprak deðilde kaya diye.

Yüzyýllar var. þžimdiki insanlar daha geri nedense. Köylüler yeni yeni uyanmýþlar turizm konusunda. Daha köye otobüs girer girmez eline iþlemelerini alan köylü kadýnlarý çevrenizi sarýyor. Köyde heryerde olduðu yarým yamalak yabancý dilde yazýlmýþ, market, otopark, tuvalet gibi laflarý görüyorsunuz. Sonra iþlemeleri satan köylü kadýnýn peþi sýra gidiyorsunuz ve meclis binasýnda çamaþýr yýkayan diðer köylü kadýnlarla karþýlaþýyorsunuz. Çamaþýrlarý defne yapraklý su içinde kaynatýyorlar eski geleneklerine uyarak ama deterjanýn kullanmadan yapamýyorlar. Çamaþýrlar genellikle tarihi taþlarýn üzerinde yýkanýyor. Keza koyunlar ve kümes hayvanlarýda herakliea ile Kapýkýrý'nýn tezatlarý arasýnda yaþýyorlar.

Günümüzün insanýyla, eski insanýn yaþamý arasýndaki fark hayli tedirgin ediyor herakliea'da insaný. Birkere meclisleri olduðunu düþünmek bile uçurumun ne kadar büyük olduðunu gösteriyor. Tepedeki Athena Tapýnaðý kalýntýlarý muhteþem. Öyle ciddi ciddi el sürülmemiþ ve kazý yapýlmamýþ herakliea'da. Kendini gün ýþýðýna çýkaracak birilerini bekliyor olmalý Herkül. Öðle yemeðinin alýndýðý Agora Pansiyon-Restoran'daki iki genç herakliea'yý tanýtmak için seferber olmuþlar. Kendi pansiyonlarý ve Herakliea için broþürler bastýrmýþlar. Fuarlara katýlmýþlar yurtdýþýnda ve gelen turist sayýsýnda hayli artma olmuþ. Geçtiðimiz yýllarda hizmete giren Club Natur Oliva'nýn da çevreye katkýsý çok olmuþ. Alternatif tatil amaçlý otel ve baðlý bulunduðu þirket nedeniyle yurt dýþýnda bastýrýlan kataloglar hayli tanýtýcý olmuþ bölgeyi. Ancak bu denli turistik bir antik kentin, yaþayan insanlar tarafýndan böylesi pis ve düzensiz bir þekilde turiste sunulmasý doðrusu yenilir yutulur cinsten deðil. Broþürler güzel, odalar da güzel kalýnacak ama çevrenin düzensizliði ve bakýmsýzlýðý heryerde karþýmýza çýkýveriyor nedense. Çevrenin bu hali büyük bir hüzün de yaþatýyor turistlere. Kayalar içine ve gölün üzerine yapýlan mezarlar üzerine saatlerce düþünüyoruz. Niye toprak deðilde kaya diye.

Selena, ay tanrýçasý. Her gece gölde yýkanan Çoban Endymion ‘a aþýk olunca sevdiðini ay ýþýðýnda daha iyi görebilmek için ay ýþýðýný daha da kuvvetli ýþýtmýþ.

Anýtsal çeþme Selena'ya adanmýþ.

“Burada ne sevgiler, ne aþklar yaþanmýþ kimbilir” demekten insan kendini alamýyor.

Herkül'e adanan þehir

Herakleia Antik þžehri; Tanrý Herakles'e (Herkül) adanmýþtýr. Bir zamanlar kýyý kenti olarak deniz ticareti sayesinde önemli bir yere sahipken sonralarý Büyük Menderes Nehri'nin alüvyonlarýnýn Söke Ova'sýný doldurmasý sonucunda denizle baðlantýsý kesildiðinden, bugün olduðu gibi Bafa Gölü'nün Kuzey-doðu yönünde Beþparmak Daðlarý'nýn güney eteðinde kalmýþtýr.

þžehrin etrafýný 6.5 km çevreleyen þžehir surlarý ve üzerlerinde bugün bile izlenebilen altmýþbeþ adet kulenin Büyük Ýskender'in komutanlarýndan Lysimakkos tarafýndan yaptýrýldýðý sanýlmaktadýr. Ayný döneme tarihlendirilen Athena Tapýnaðý da bugün antik kentin en görkemli yapýsý olarak ayakta kalmýþtýr.

Zamanla denizle baðlantýsý kesilen Herakleia eski ihtiþamýný kaybetmiþtir.

Geç devirlerde Piskoposluk Merkezi haline dönüþmüþtür. Herakleia'nýn çevresinde adacýklar üzerinde kilise ve manastýr kalýntýlarý görülür durumdadýr. Antik þehirde henüz kazý yapýlmamýþtýr.

Amelia Peschlow tarafýndan Beþparmak daðlarý ve çevredeki adalar üzerinde araþtýrmalar hala devam etmektedir.

Antik þehrin üzerine Kapýkýrý Köyü kurulmuþtur. Kentin önemli yapýlarý,

Agora, (Pazar yeri); Athena Tapýnaðý'nýn doðusunda yer almýþtýr ve güney cephesi oldukça iyi durumdadýr. Ortasýna köy ilkokulu yapýlmýþtýr. Büyük bir bölümü toprak altýnda bulunmaktadýr. Dikdörtgen planlýdýr. Yöresel taþlar kullanýlarak yapýlmýþtýr. Hemen hemen tüm yapýlarda yöresel taþ kullanýlmýþ çok az mermer gözlenmektedir.

Meclis binasý (Bouleuterion); Batý duvarý köy evlerinin duvarlarýna bitiþtirilmiþtir. Dikdörtgen planlýdýr. Oturma yerleri toprak altýndadýr. Tiyatro; Beþparmak daðlarýnýn sýrtýna dayanmýþ güney'deki göle doðru inþa edilmiþtir. Roma devrine tarihlendirilen tiyatronun sahne binasý oturma yerlerine göre daha belirgindir.

Anýtsal Çeþme; Tiyatronun kuzeybatý tarafýna bitiþik olarak yapýlmýþtýr.

Endymion Kutsal alaný; Yunan Mitolojisine göre Ay Tanrýçasý Selene her gece gölde yýkanan Çoban Endymion‘a aþýk olunca cobaný daha yakýndan görebilmek için Ay'ýn ýþýklarýný gölün üzerine daha parlak aydýnlattýðý söylenmektedir. Baþ Tanrý Zeus çobana ne istediðini sorduðunda çoban: ölümsüz olmayý ve uykuya dalmayý ister. Agoranýn güneyindeki atnalý þeklinde ve önünde sütunlarý bulunan yapýnýn Endymion'a adanmýþ bir kutsal alan olduðu sanýlmaktadýr.

Bizans Kalesi; Edmymion kutsal alanýnýn güneyinde bir burun üzerine inþa edilmiþtir.

Kaya Mezarlarý; þžehir surlarýnýn güney ve doðu tarafýnda binlerce kaya mezarý hala görülebilmektedir. Bunlar doðal kayalara oyulmuþ lahit þeklinde ve üzerleri ayný tür taþtan kesilen kapaklardan oluþmaktadýr. Hemen hepsinin kapaklarý açýlmýþtýr.